ພົນລະເມືອງລາວທຸກຄົນ ລ້ວນແຕ່ມີ ສິດ ຕາມທີ່ໄດ້ກຳນົດໄວ້ໃນລັດຖະທຳມະນູນ ການລະເມີດສິດດັ່ງກ່າວຂອງພົນລະເມືອງ ຖືເປັນການກະທຳຜິດຕາມປະມວນກົດໝາຍອາຍາ ເຖິງແມ່ນວ່າພົນລະເມືອງມີສິດຄືແນວນັ້ນແລ້ວກໍຕາມ ຫາກຕົນເປັນຜູ້ນຳໃຊ້ສິດດັ່ງກ່າວບໍ່ຖືກຕ້ອງເອງ ກໍຈະພາໃຫ້ມີຄວາມຮັບຜິດຊອບຕໍ່ການກະທຳຂອງຕົນ ຕາມກໍລະນີຂອງການກະທຳຜິດ ຊຶ່ງໄດ້ກຳນົດໄວ້ໃນປະມວນກົດໝາຍອາຍາແລ້ວນັ້ນ ສິດ ໝາຍເຖິງຄວາມສາມາດະກະທຳ ຫຼື ບໍ່ກະທຳ (ກະທຳໃນສິ່ງທີ່ຖືກຕ້ອງ ແລະ ບໍ່ກະທຳໃນສິ່ງທີ່ບໍ່ຖືກຕ້ອງ).
ການນຳໃຊ້ກຳມະສິດ ແມ່ນການຊົມໃຊ້ພາຫະນະ ຫຼື ຊັບສິ່ງຂອງທີ່ເປັນຂອງຕົນ ເພື່ອຕອບສະໜອງຄວາມຕ້ອງການທາງດ້ານ ການເປັນຢູ່ ຫຼື ຜົນປະໂຫຍດອັນແນ່ນອນທີ່ຕົນຕ້ອງການ ແຕ່ບໍ່ກໍ່ຄວາມເສຍຫາຍ ຫຼື ຂັດກັບສິດ ແລະ ຜົນປະໂຫຍດຂອງລັດ ສັງຄົມ ຫຼື ຂອງບຸກຄົນອື່ນ ເຊັ່ນ ການປຸກສ້າງເຮືອນ ແລະ ການປູກຕົ້ນໄມ້ເຫຼົ່ານີ້ເປັນຕົ້ນ.
ໃນໄລຍະທີ່ຜ່ານມາ ເລື່ອງການນຳໃຊ້ສິດຂອງພົນລະເມືອງ ເວົ້າລວມແມ່ນຖືກຕ້ອງຕາມກົດໝາຍໄດ້ກຳນົດ ອັນເປັນການປະກອບສ່ວນເຮັດໃຫ້ສັງຄົມມີຄວາມສະຫງົບ ແລະ ເປັນລະບຽບຮຽບຮ້ອຍໂດຍພື້ນຖານ ແຕ່ເຖິງຢ່າງໃດກໍຕາມ ຄຽງຄູ່ກັບດ້ານດີ ກໍຍັງມີດ້ານຫຍໍ້ທໍ້ອັນເກີດຈາກການນຳໃຊ້ສິດຂອງຕົນເກີນຂອບເຂດ ຫຼື ບໍ່ຖືກຕ້ອງຕາມ ກົດໝາຍໄດ້ກຳນົດ ຫຼື ບໍ່ໄດ້ອະນຸຍາດໃຫ້ກະທຳ.
ສິດກ່ຽວກັບການປຸກສ້າງ ແລະ ການປູກຕົ້ນໄມ້ ກົດໝາຍໄດ້ກຳນົດໄວ້ຄືແນວນີ້: ບຸກຄົນຜູ້ທີ່ໄດ້ສິດປຸກສ້າງເຮືອນ ແລະ ກໍ່ສ້າງອື່ນໆແລ້ວນັ້ນ ບໍ່ມີສິດເຮັດໃຫ້ຫຼັງຄາເຮືອນຂອງຕົນລື່ນກາຍໄປຈົນເຮັດໃຫ້ນ້ຳຝົນຕົກລົງໃສ່ ຫຼື ກວມເອົາທີ່ດິນ ຫຼື ເຮືອນຂອງບຸກຄົນອື່ນທີ່ຢູ່ໃກ້ຄຽງນັ້ນ ບຸກຄົນຜູ້ທີ່ໄດ້ປຸກເຮືອນ ປູກຕົ້ນໄມ້ ຕົ້ນໄມ້ກິນໝາກ ຫຼື ຕົ້ນໄມ້ເປັນເຄືອ ຫຼື ອື່ນໆ ໃນທີ່ດິນຊຶ່ງຕົນມີສິດນຳໃຊ້ນັ້ນ ກໍ່ຜົນເສຍຫາຍໃຫ້ແກ່ເຈົ້າຂອງເຮືອນທີ່ຢູ່ໃກ້ຄຽງ ຫຼື ກີດຂວາງການສັນຈອນໄປມາ.
ຜູ້ທີ່ຖືກເສຍຫາຍ ເນື່ອງຈາກສາເຫດທີ່ໄດ້ກ່າວໄວ້ເທິງນີ້ ອາດຈະຮານ ຫຼື ຕັດງ່າໄມ້ ຫຼື ເຄືອໄມ້ ຫຼື ຮາກໄມ້ ທີ່ລ່ວງກາຍເຂົ້າໄປໃນທີ່ດິນຂອງຕົນກໍໄດ້ ພາຍຫຼັງທີ່ໄດ້ແຈ້ງໃຫ້ເຈົ້າກຳມະສິດນັ້ນຊາບແລ້ວ 7 ວັນ ແຕ່ຜູ້ກ່ຽວກໍຍັງເມີນເສີຍຢູ່ ຫຼື ຜູ້ຖືກເສຍຫາຍຈະດຳເນີນການປົກປ້ອງສິດ ຫຼື ດຳເນີນການຮ້ອງຟ້ອງ ຕາມທີ່ໄດ້ກຳນົດໄວ້ໃນກົດໝາຍກໍໄດ້ ນອກຈາກນີ້ ຜູ້ຖືກເສຍຫາຍຍັງມີສິດຮ້ອງຂໍເອົາການໃຊ້ແທນຄ່າເສຍຫາຍນັ້ນອີກດ້ວຍ ຕົວຢ່າງ: ຕົ້ນໄມ້ທີ່ຕັ້ງຢູ່ດິນຂອງທ້າວ ຍັບ ລົ້ມທັບເຮືອນຂອງທ້າວ ເຍີນ ເຮັດໃຫ້ເຮືອນຂອງທ້າວ ເຍີນ ເປ່ເພໜັກ ຊຶ່ງໄລຍະຜ່ານມາ ທ້າວ ເຍີນ ກໍໄດ້ບອກທ້າວ ຍັບ ຕັດຕົ້ນໄມ້ດັ່ງກ່າວຫຼາຍຄັ້ງແລ້ວ ແຕ່ທ້າວ ຍັບ ບໍ່ຍອມຕັດ.
ໂດຍ: ໄມ້ງັດ